ZARYS DZIEJÓW SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO

W WĄBRZEŹNIE

Wąbrzeźno jest miastem położonym w centrum prastarej ziemi chełmińskiej1,obecnie jako miasto powiatowe leży w województwie kujawsko - pomorskim. Jest obok Chełmży jedynym znaczącym miastem leżącym w środku Pojezierza Chełmińskiego2.

W okresie niezorganizowanego rzemiosła proces przysposobienia zawodowego nie miał ściśle określonych ram a jego kształt uzależniony był od bardzo wielu czynników3. Trudno dokładnie stwierdzić jak proces ten przebiegał na terenie Wąbrzeźna, gdyż nie zachowały się żadne źródła, które mogłyby to zagadnienie naświetlić.

Początki zorganizowanego kształcenia zawodowego w Wąbrzeźnie, jeżeli tak można określić, wiązały się z powstaniem w końcu średniowiecza organizacji cechowych rzemieślników i wypełnianiem przez nie funkcji szkoleniowej w formie nauki terminatorskiej. Zważywszy na wielkość miasteczka, jego potencjał ludnościowy, liczebność i wielkość cechów, terminatorstwo rzemieślnicze objąć musiało niezbyt wielką liczbę młodzieży miejscowej i z okolicy. Rozwój wąbrzeskiego rzemiosła i handlu, integralnie związanych z cechowym kształceniem, był do połowy XIX wieku powolny. Pewne ożywienie gospodarcze miasteczka w okresie późniejszym, trwające do początku I wojny światowej oraz zwiększenie się liczby zakładów rzemieślniczych i cechów, spowodowało rozszerzenie się działalności szkoleniowej na nowe zawody. Wzrosła też liczba terminatorów oraz wyuczonych nowych rzemieślników. W okresie tym przygotowywanie zawodowe dokonywało się w trakcie szkolenia praktycznego, przy czym główną metodą było uczestnictwo w procesie pro-dukcyjnym. Pewną rolę w wykształceniu ogólnym rzemieślnika wąbrzeskiego odgrywało też miej-scowe szkolnictwo powszechne, które miało mu zapewnić posiadanie umiejętności czytania i rachowania4.

Nauczanie rzemiosła za pomocą terminatorstwa cechowego, jako jedynej, zorganizowanej formy kształcenia zawodowego w Wąbrzeźnie, przetrwało do 1922 r. W tym roku zapoczątkowany został rozwój nowego modelu kształcenia zawodowego. Utworzona Publiczna Szkoła Dokształcająca Zawodowa była pierwszą w tym mieście szkołą zawodową. Szkoły tego typu stanowiły naj- niższy szczebel w grupie wszystkich istniejących w tym czasie szkół zawodowych na terenie Polski i posiadały bogatą tradycję na terenie Niemiec i mniej bogatą na terenie ziem polskich byłego zaboru pruskiego. Wąbrzeska placówka kształciła młodzież powiatu wąbrzeskiego pracującą w rzemiośle, handlu i drobnym przemyśle. Uczniowie tu uczęszczający w wieku 15 - 18 lat nie mieli ukończonej 7- klasowej szkoły powszechnej i dlatego szkoła dokształcająca była nastawiona głównie na uzupełnienie zasobu wiadomości szkoły powszechnej. Wykładane nieliczne przedmioty nie dawały uczniom zbyt dużej wiedzy teoretycznej. Praktyczne umiejętności zawodowe zdobywali uczniowie jak poprzednio w toku pracy w zakładzie pracy. Funkcjonująca miejscowa szkoła dokształcająca zawodowa posiadała wiele mankamentów organizacyjnych i dydaktyczno – wychowawczych5.

Rozwój szkolnictwa dokształcającego zawodowego w Wąbrzeźnie nastąpił w okresie okupacji hitlerowskiej. Powstała niemiecka „Berufsschule” rozszerzyła zakres kształcenia zawodowego dotychczasowej szkoły dokształcającej zawodowej i wprowadziła nowe przedmioty zawodowe, a z drugiej strony odrzuciła prawie wszystkie przedmioty ogólnokształcące. Zadaniem tej szkoły było przygotowanie tylko wykwalifikowanej siły roboczej dla celów gospodarki niemieckiej, a nie ludzi o właściwym wykształceniu ogólnym. Wśród wielu negatywnych oddziaływań niemieckiej szkoły dokształcającej zawodowej pozytywnym niewątpliwie aspektem jej funkcjonowania było zorganizowanie bazy dydaktyczno – szkoleniowo – produkcyjnej, z której korzystało powojenne wąbrzeskie szkolnictwo zawodowe oraz umożliwienie zdobycia zawodu młodzieży z powiatu wąbrzeskigo6.

Rozwijające się powoli do 1945 r. miejscowe szkolnictwo zawodowe, w okresie powojennym znalazło lepsze warunki do szybszego rozwoju ilościowego i jakościowego, chociaż start w tej dziedzinie był trudny. Doskwierał głównie brak właściwej bazy dydaktyczno – wychowawczej, sprzętu i pomocy szkolnych, niedofinansowanie, trudności kadrowe. Działające w Wąbrzeźnie w latach 1945-1951 szkoły zawodowe: Publiczna Szkoła Dokształcająca Zawodowa, Państwowe Gimnazjum Mechaniczne, Państwowe Liceum Mechaniczne I stopnia, Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa oparte były jeszcze o przedwojenne zasady organizacyjno-ustrojowe7. Wykorzystywane plany i programy nauczania okresu międzywojennego uległy jednak dużym modyfikacjom. Wyrażało się to przede wszystkim w rozszerzeniu wymiaru zajęć teoretycznych, powiększeniu zakresu treści kształcenia teoretycznego, w tym także kształcenia ogólnego, unowocześnieniu materiału na-uczania przedmiotów zawodowych, powiązaniu treści kształcenia zawodowego z wymaganiami zakładów pracy, z bezpośrednią pracą i produkcją. Istniejący w latach 1945 –1950 system kształce-nia zawodowego posiadał jednak szereg wad widocznych w ustawodawstwie, organizacji, planachi programach nauczania, nie był również dostosowany do zmieniających się zadań gospodarczych8.

Wprowadzony w życie nowy system szkolnictwa zawodowego w 1951 r. podnosił rangę szkół zawodowych do pełnowartościowego i pełnoprawnego ogniwa systemu edukacyjnego. W latach 1951 – 1961 działały w Wąbrzeźnie szkoły przygotowujące robotników kwalifikowanych w postaci : Zasadniczej Szkoły Zawodowej, Szkoły Przysposobienia Zawodowego, Dokształcającej Szkoły Zawodowej.Pod koniec tego okresu, w roku 1959 pojawiła się pierwsza pełna średnia szkoła zawodowa – Technikum dla Pracujących / wieczorowe/. Przeprowadzone w tym czasie korzystne zmiany w szkolnictwie zawodowym, nie zmieniając struktury organizacyjnej, wprowadziły nowy typ szkoły, jak na przykład dokształcającą szkołę zawodową. Spośród pozytywnych cech, jakie ukształtowały się w tym czasie w wąbrzeskim szkolnictwie zawodowym, wymienić można ro-zwój kształcenia zawodowego w oparciu o naukę zawodu zarówno w warsztatach szkolnych, jak i zakładach pracy, udział szkół w realizacji miejscowych planów gospodarczych, stosunkowo liczne kierunki kształcenia zawodowego, wynikające z wymagań życia gospodarczego powiatu i województwa, stworzenie podstaw do zachowania drożności pomiędzy poszczególnymi stopniami, to znaczy możliwość kontynuowania nauki w szkołach odpowiednio wyższych, szerokie uwzględnienie kształcenia ogólnego obok przygotowania zawodowego jako głównego trzonu programowego, wzrost ilościowy i jakościowy w szkoleniu nowych kadr kwalifikowanych robotników i pracowników, zapoczątkowanie szkolenia zawodowego na poziomie średniej szkoły zawodowej9.

Wszystkie zmiany organizacyjno - programowe w szkolnictwie zawodowym, jakie przeprowadzone zostały w latach 1951-1961 miały charakter uzupełniający. Istniała konieczność przeprowadzenia reformy całego systemu oświaty i wychowania w celu ścisłego powiązania organizacyjnego i korelacji programów szkoły podstawowej, zawodowej i ogólnokształcącej oraz pełnego dostosowania kształcenia zawodowego do wymogów społeczno - gospodarczych kraju. Ustawa ustrojowa z 15 lipca 1961r., chociaż nie zmieniła podstawowej struktury szkolnictwa zawodowego, zachowując podstawowe formy z okresu poprzedniego, to jednak dostosowała je do zmian wynikających przede wszystkim z przedłużenia czasu nauki w szkole podstawowej z 7 do 8 lat programowego nauczania10.

Nowa polityka oświatowa znalazła żywe odbicie w wąbrzeskim szkolnictwie zawodowym, reprezentowanym przez funkcjonujące w latach 1961-2000 następujące placówki tego typu: zasadniczą szkołę zawodową, szkołę przysposobienia rolniczego, technikum chemiczno - mechaniczne (później tylko technikum mechaniczne), liceum zawodowe, liceum handlowe, liceum ekonomiczne11. W okresie tym nastąpiło więc poszerzenie zakresu kształcenia zawodowego w mieście, a co najważniejsze, szkoły te reprezentowały dwie podstawowe grupy: szkoły zasadnicze i szkoły średnie. Po raz pierwszy więc miejscowe szkolnictwo zawodowe spełniało tak postulowany warunek pełnej drożności w systemie oświaty zawodowej.

Rozwój strukturalny w wąbrzeskim szkolnictwie zawodowym wyprzedzał jednak rozwój organizacyjno-szkoleniowy. Chociaż w okresie tym nastąpiło powiększenie bazy szkoleniowo-produkcyjnej i opiekuńczej za sprawą wybudowania nowych warsztatów szkolnych i internatu, to nadal szkoły zawodowe nie posiadały tak potrzebnego i odpowiedniego budynku dydaktycznego i nowoczesnego wyposażenia.Z drugiej strony taki stan rozwojowy miejscowego szkolnictwa świadczy dobrze o pracy kierownictwa, nauczycieli i obsługi szkół, dzięki którym było możliwe wykształcenie dużej grupy wykwalifikowanych robotników i pracowników oraz techników. Na tych absolwentach oparła się działalność produkcyjna przedsiębiorstw Wąbrzeźna z największym Zakładem Tworzyw Sztucznych „Erg”(obecnie „Ergis”) na czele.

Od początku lat 90-tych XX w., kiedy zaczęto wprowadzać również w lokalnych zakładach produkcyjno - usługowych zasady gospodarki wolnorynkowej, zmniejszało się zapotrzebowanie na miejscowych absolwentów przede wszystkim zasadniczej szkoły zawodowej. Stąd dziś ponad połowa z nich nie znajduje zatrudnienia, powiększając sporą rzeszę osób bez pracy. Uwidoczniła się coraz większa rozbieżność między funkcjonującym modelem edukacji zawodowej, a aktualnymi potrzebami regionalnej gospodarki.

Nadzieję na poprawę tej sytuacji dają założenia reformy strukturalno - programowej szkół ponadgimnazjalnych , które mają być wprowadzane od 2002r. Na ile wąbrzeskie szkoły zawodowe i ich absolwenci będą spełniać oczekiwania pracodawców pokaże przyszłość.

1 Z. Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1900, s.150; J. Stańczewski, Zarys historii miasta

Wąbrzeźna, Wąbrzeźno 1935, s.7.

2 J. Szczepkowski, Monografia geograficzno – ekonomiczna Wąbrzeźna, Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu. Nauki

Matematyczno – Przyrodnicze 1963r., z. 5, Geografia II, s. 92.

3 I. Nowacki, Szkice z dziejów kształcenia zawodowego do początków XIX wieku, Wrocław 1967, s. 98 – 99.

4 W. Szlachcikowski, Dzieje wąbrzeskiej organizacji cechowej w 300-letnią rocznicę / maszynopis/, Wąbrzeźno 1960;

tenże, Księga honorowa 1660-1960. Dzieje wąbrzeskiej organizacji cechowej w zarysie spisane w 300-letnią roczni-

cę istnienia cechów krawieckiego, szewskiego i kołodziejskiego /maszynopis/, Wąbrzeźno 1960; K. Górny, Wąbrze-

źno z dziejów miasta i okolicy, Toruń 1988, s. 21-22, 59.

5 Kronika Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Wąbrzeźnie; K. Górny, dz. cyt., s. 83-84.

6 Archiwum Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Wąbrzeźnie, Zeugnisse Berufsschule.

7 K. Górny, dz. cyt., s.126-127.

8 J. Miąso /red./, Historia wychowania. Wiek XX, Warszawa 1984, s. 360-368.

9 K. Górny, dz. cyt., s. 126-127, Kronika Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Wąbrzeźnie.

10 J. Miąso, dz. cyt., s. 386-389.

11 Kronika Zespołu Szkół Zawodowych w Wąbrzeźnie.